Cząstki budulca przedwojennej Fabryki Ursus w naszych zbiorach

W ostatnich dniach udało nam się pozyskać przedwojenne cegły z nieistniejących już dziś cegielni. Zdobią już wystawę stałą Izby Tożsamości Ursusa.

Przełom XIII i XIV wieku stał się początkiem upowszechniania się cegły jako materiału budowlanego w Polsce. XIX wiek to pełen rozkwit produkcji cegły i jej pochodnych, np. klinkieru czy dachówki (karpiówka, klasztorna, falista, gąsiory), rur drenarskich – sączków czy kafli. Teren obecnego powiatu wołomińskiego ma taki układ geologiczny, że niekiedy już pod kilkudziesięciocentymetrową powierzchnią zalegają złoża gliny. W okresie międzywojnia na terenie Marek działało 10 cegielni, m.in. Małachowskiego, Menzla, Stępińskiego, a w Zielonce, np. Cegielnia Towarzystwa Akc., na terenie Arkuszewa (obecnie rejon osiedla Wolności i ul. Przemysłowej) – eksploatowano złoża w starych gliniankach „Henryków” – na kolonii Henryków – Henryka Doktorowicza i Halpera – stąd też m.in. pochodziły cegły do budowy przedwojennej Fabryki Samochodów na terenie Szamot.

Źródło: dawny.pl
Fot. Cegły z kolonii Henryków są już w zbiorach Izby na wystawie stałej / Agnieszka Gorzkowska

Spacerując po pozostałych wnętrzach d. Fabryki Ursus przy ul. Dyrekcyjnej natknęliśmy się również na cegły sygnowane „Jelonki”. Ów teren, bogaty w złoża gliny, sięgał stacji kolei warszawsko-wiedeńskiej we Włochach. Na początku XX wieku powstały tam Zakłady Cegielniane i Fabryka Dachówek Bracia Schneider – Jelonki. Zakłady zaopatrywały w cegłę nie tylko pobliską Wolę, która w tym czasie stawała się już przemysłowym przedmieściem Warszawy, ale także całą Warszawę i okolice. Wyroby ich nagradzane były licznymi dyplomami i medalami na europejskich i światowych wystawach przemysłowych, chociażby na odbywającej się w 1908 r. Wystawie Przemysłowej w Częstochowie otrzymała Srebrny Medal za dachówkę. Po I wojnie światowej, nazwę zakładu uproszczono i brzmiała ona: Cegielnia Braci Schneider „Jelonki”; zatrudniała już tylko ok. 250 robotników. Przetrwała do września 1939 roku.

Źródło: Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej
Fot. Wnętrze zabytkowej Hali nr 10/Agnieszka Gorzkowska
Fot. Pracownicy Muzeum Motoryzacji w Nieborowie podczas poszukiwań na terenie wyburzonej hali Odlewni Żeliwa w Dzielnicy Ursus / Muzeum Motoryzacji w Nieborowie

Ciekawostką jest, że na terenie dzisiejszego Ursusa (dawnej gminy Skorosze) także działała w latach 1932-1939 CEGIELNIA SKOROSZE za sprawą inż. Lucjusza Burdzyńskiego. To właśnie na terenie nieczynnej w czasie wojny cegielni 1 sierpnia 1944 roku zebrała się kompania „Goplana”, by wyruszyć następnie do boju. Na obszarze ówczesnej gminy Skorosze działała również CEGIELNIA KAROLIN.